نشرح

مراسم آئینی محرّم

برگزاری مراسم عزاداری در حسن آباد از قدیم در برنامه های متنوع آئینی بوده و به همین مناسبت این مراسم در منطقه قهاب از شهرت خاصی برخوردار است که به تفصیل به آن اشاره خواهیم کرد. البته یک هفته قبل از رویت هلال محرم عده ای از زنان روستا صحن و سرای حسینیه را آب و جارو می کنند تا برای عزاداری مهیا گردد.

 سخنرانی:

 مراسم معمول در دهه اول محرم صبح و شب در حسینیه برگزار می گردد که در کنار آن مراسم زنانه در خانه ها هم رواج پیدا کرده است. در قدیم سخنرانی های این دهه توسط روحانیون و طلاب حسن آبادی انجام می شد و بعد از آن روحانیون از قم یا دامغان برای این مراسم دعوت می شدند و هم اکنون که چند سالی است مردم از وجود روحانی مستقر در روستا منتفع هستند ، سخنرانی توسط آنان انجام می گیرد. قبل از شروع سخنرانی یکی از مداحان اشعاری را به عنوان پیش درآمد منبر می خواند و بعد با چاوشی از روحانی برای منبر دعوت می کنند ، چاوشی توسط یک یا چند نفر انجام می گیرد و بعد از هر مصرع از اشعار حاضرین با «یا حسین» چاوش را همراهی می کنند.                                                                                                               

 [جهت مشاهده تصاویر مربوطه در این قسمت کلیک نمایید]  

سینه زنی:

 سینه زنی معمولاً در شب و بعد از مراسم سخنرانی انجام می گیرد. این سینه زنی در مرحله اول به «سینه دوره» شهرت دارد ، کیفیت این نوع سینه زدن که در دامغان و روستاها از جمله حسن آباد متداول مي باشد چنین است که عزاداران در دو صف در مقابل هم قرارمی گیرند و حلقه وار حرکت می کنند. مداح هم در وسط دسته عزادار قرار می گیرد.

 بعد از سینه دوره، سینه زنان در یک صف قرار می گیرند و هر فرد دست چپ خود را بر شانه فرد کناری قرار داده و با دست راست سینه می زنند و پاها را در حالت خاص و منظمي قرار می دهند که به این نوع سینه زدن «حیدری» می گویند.

 اطعام:

 اطعام عزاداران حسینی سنتی است که در کل کشور و بلکه در هر جا که خیمه عزاداری حسین (ع) وجود دارد معمول است و مردم حسن آباد هم از روز اول محرم طبق نذر و نیازی که دارند سفره اطعام می گسترانند و از عزاداران حسینی در ظهر و شب پذیرائی می نمایند.

 طوق (توق) جامه کردن:

 یکی از سنتهای کهن در شهر دامغان و روستاهای تابعه از جمله حسن آباد توق جامه نمودن است که مردم آن را توق جمع کردن می گویند و طریقه این سنت این است که مردم در صبح زود روز ششم محرم در مکانی جمع و به صورت دسته جمعی به سوی منازلی که توق ها در آنجا قرار دارند می روند و ضمن سیاه پوش کردن آن و قربانی در مقابلش ، آنرا به حسینیه می آورند و در این منازل هم با شیر و شربت و... از عزاداران پذیرائی می کنند و مردم خود را به آن ها متبرک می کنند. قدیمی ترین توق روستا در قلعه واقع شده و مردم به آن اعتقاد ویژه ای دارند. در قدیم رسم بر آن بود که هر که یکی از این توق ها را به زمین بیندازد باید در قبال آن گوسفندی را قربانی نمایند.

 علم گردانی:

 سنتی قدیمی که در دهه های اخیر کمرنگ و رو به فراموشي مي باشد ، علم گردانی است، یعنی یکی از اهالی که غالباً مداح روستا ست با یک عَلَم در صبح روز هشتم به درب تمام خانه های روستا با نوای مداحی و ذکر حسین حسین می روند و مردم را به این سنت اعتقاد زیادی بوده است و قائل بودند با آمدن علم عزاداری در این خانه ، بلاها تا یکسال از این خانه رخت می بندد و با دادن هدیه های نقدی و جنسی خانه و خانواده خود را بیمه می کردند.

 دعوت نمودن:

 در روز هشتم محرم قبل از ظهرهمزمان با روضه خوانی که در حسینیه انجام می گیرد ، بزرگاني از اهالی روستای خورزان به همراه روحانی منطقه به حسن آباد می آیند و ضمن سخنرانی از مردم روستای حسن آباد دعوت به عمل می آورند تا در روز تاسوعا به خورزان بروند و عزای امام حسین عليه السلام را مشترکاً به پا دارند و بعد یکی از روحانیون حسن آباد به منبر می رود و این دعوت را اجابت می نمایند و با خواندن مصیبت حضرت علی بن موسی الرضا عليهما السلام مراسم پایان می پذیرد. از تاریخ دقیق این سنت اطلاعی در دست نیست و این نکته قابل تأمل است که همیشه مردم خورزان دعوت کننده بودند و این بزرگواري خورزاني ها به خاطر احترام به سیادت حسن آبادی ها بوده که اکثر اهالی روستا را تشکیل می دهند.

 مراسم تاسوعا در روستای خورزان:

 در پاسخ به دعوت اهالی خورزان مردم حسن آباد از صبح زود پیاده و یا سواره به خورزان می روند و قبل از شروع مراسم به عزاداری مشغول می شوند ، در رأس ساعت مقرر عزاداران روستای خورزان که برای استقبال به بیرون ده آمده اند در مقابل عزاداران حسن آباد قرار گرفته و طبق آئینی بسیار کهن مراسم «سلام» را اجرا می نمایند.

 مراسم به این طریق است که یک نفر از خورزان و یک نفر از حسن آباد که این افراد هم اجرای برنامه را از پدرانشان به ارث برده اند (در سالهای بسیاری این مهم در خورزان توسط مرحوم سید آقا شمسی پور و در حسن آباد توسط مرحوم حاج سيد مهدي داودالموسوي اجرا می گردید که یادشان را گرامی می داریم) به نمایندگی از دو روستا در برابر هم اشعاری را رد و بدل می کنند که این اشعار عاشورائی و سنتی مانند روضه اشک را از چشمان عاشقان حسین(ع) جاری می نماید؛ آن اشعار چنین است:

 میهمان؛

ايا ای سخنور سلام علیک

تو را نطق پرور سلام علیک

رسیدیم در خدمتت حاضران

عزیزان و یاران سلام علیک

میزبان؛

ايا ای سخنور علیک السلام

تو را نطق پرور علیک السلام

رسیدید در تکیه گاه حسین

عزیزان و یاران علیک السلام

میهمان؛

ذاکرانیم که از راه وفا آمده ایم

سر قدم کرده به دیدار شما آمده ایم

حاضرند اهل عزا، سینه زنان، تعزیه دار

ما همه از ره حرمت به عزا آمده ایم

میزبان؛

ای آفتاب مجمع خوبان خوش آمدی

یوسف صفت زراه بیابان خوش آمدید

این مجلس عزای حسین است شیعیان

در ماتمش به دیده گریان خوش آمدید

میهمان؛

تو علم دار حسینی علم از کیست بگو؟

سینه افگار حسینی علم از کیست بگو؟

حاضرند اهل عزا ، سینه زنان، تعزیه دار

وز غلامان حسینیم علم از کیست بگو؟

میزبان؛

ای عزیزان و محبان علم خاص حسین است

مخصوص به عباس علمدار حسین است

فرزند علی شیر خدا در صف هیجا

آن پیشرو لشکر و سردار حسین است

میهمان؛

عباس سرفراز علمدار ما چه شد ؟

سر خیل دوستان وفادار ما چه شد؟

یاران انیس و مونس و غمخوار ما چه شد ؟

برگو عزیز من که علمدار ما چه شد؟

میزبان؛

عباس سرفراز به صحراي كربلا

شد كشته از جفاي مخالف به صد جفا

از بهر جرعه آب در آن دشت پر بلا

كردند هر دو دست وِرا از بدن جدا

ميهمان؛

گر مرخص مي كني اي ذاكر خاص حسين

سنگ زن با سينه زن داخل شويم با شور و شين

ما عزاداران در آئيم با تمام حاضران

هم عزادار حسينيم هم غلامان حسين

ميزبان؛

مرخصيد در آئيد به تكيه گاه حسين

به جاي تعزيه داران به كربلاي حسين

خصوص سينه زنان كه در عزاي شاه شهيد

كه بوسه بر علم و منبر حسين بزنيد

***

 بعد دسته عزاداری حسن آباد با نوای:

سینه زنان شهدا السلام

سنگ زنان سینه زنان السلام

و به دنبال آن دسته عزاداری خورزان به سمت حسینیه حرکت می کنند و در صحن حسینیه دقایقی را به سینه زدن مشغول می شوند. آنگاه وارد حسینیه شده و با چای و شربت و پسته و ... از عزاداران پذیرائی می شود. بعد از ذکر مصیبت کوتاهی که توسط یکی از نوحه خوانان حسن آباد صورت می گیرد ، یک روحانی از روستای خورزان منبر رفته و بعد از او یک روحانی حسن آبادی به ذکر قیام و درسهای مکتب عاشورا و در خاتمه روضه خوانی قمر بنی هاشم حضرت عباس عليه السلام می پردازد و از مردم خورزان برای برپائی مراسم با شکوه عاشورا در روستای حسن آباد دعوت می کند.

 بعد از برپائی نماز جماعت میزبانان خورزان مردم حسن آباد را به خانه خود برده تا ناهار مهمان او باشند. خانه ای بدون مهمان در آنجا پیدا نمی شود و مردم به اطعام عزاداران حسینی اعتقاد ویژه ای دارند.

 طبق برنامه ساعتی بعد از صرف غذا عزاداران به حسینیه آمده و با نوای:

ای همسفر زینب

رفتیم و خداحافظ

و با بدرقه گرم مردم خورزان به حسن آباد باز می گردند تا در تدارک برنامه پرشور فردا يعني عاشورا یاشند. حسن آباد ي ها طبق رسمی از گذشته بعد از آمدن از خورزان به قبرستان روستا رفته و ضمن قرائت فاتحه به سینه زنی در آن محل می پردازند.

 مراسم عاشورا در حسن آباد:

 عزادران خورزانی صبح با علَم و توغ های خود به ورودی روستای حسن آباد آمده و عزاداران حسن آبادی هم به استقبال آنان رفته و طبق مراسم روز گذشته برنامه «سلام» را اجراء می کنند با این تفاوت که جای میهمان و میزبان عوض شده است.

 مانند روز گذشته عزاداری خورزانی ها در صحن حسینیه انجام شده و بعد از دقایقی به حسینیه می آیند تا پذیرائی شوند. در اول مراسم نوحه خوان خورزان ذکر مصیبتی می کند و یک روحانی خورزانی هم به ایراد سخن می پردازد و از فلسفه قیام و وظائف ما در این دوران سخن می گوید.

 در ادامه یک روحانی از حسن آباد منبر می رود که این وظیفه بیش از 40 سال است که بر عهده واعظ و روحانی متخلق آيت الله حاج سید محمد شاهچراغی است که در کلماتی کوتاه مردم را به اخلاق حسینی فرا می خواند و با نفس گرمش به محفل روشنی می بخشد تا هنگام ذکر مصیبت فرا رسد. اول از مصیبت جانسوز سیدالشهداء می خواند و دلها را روانه دیار غربت و کربلا می کند و در ادامه به ذکر مصیبت علی اکبر مي پردازد، همزمان با شروع خواندن این مصیبت جوانان حسن آباد نعشی نمادین را وارد مجلس کرده به نماد آن که می خواهند همراه جوانان بنی هاشم حضرت اباعبدالله(ع) را یاری دهند تا جنازه علی اکبر را به خیمه ها برسانند . این قسمت های از برنامه وصف ناشدنی است و هرگز بر ورق كاغذ نمي توان ذره اي از آن را وصف كرد .

 بعد از خروج این دسته از داخل حسینیه وقتِ روضه علی اصغر عليه السلام فرا می رسد. طبق آئین گذشته واعظ بر فراز منبر قنداقه نوزادی را به نماد قنداقه علی اصغر عليه السلام در آغوش می گیرد و مصیبت این سرباز کوچک قیامِ حسینی را می خواند. مردم روستا بنا بر اعتقاد هر کسی نوزادی را که دارد می آورد تا فرزند خردسالش را بیمه علی اصغر عليه السلام کند.

 برنامه با شروع اذان ظهر عاشورا به پایان می رسد و نمازجماعت بر پا می گردد و چون روز قبل حسن آبادی ها مردم عزادار را به صرف ناهار بر سر سفره کرامت اباعبدالله عليه السلام دعوت می نمایند.

 بعد از ناهار هم مردم خورزان با بدرقه حسن آبادی ها به روستای خود باز می گردند.

 شام غریبان:

 در ساعتی دیرتر از شبهای گذشته مردم در حسینیه اجتماع و بعد از مقدار کمی عزداری از حسینیه خارج و به دو گروه تقسیم شده و سینه زنان به سمت قبرستانی روستا حرکت می کنند و گاهی هم به یاد آن شب سخت و کاروان اسیران ، تعدادی شتر را هم به آن سمت حرکت می دهند. با رسیدن به مزار تعدادی خیمه نمادین را آتش داده و بعد ذکر مصیبت می شود تا به خوبی بتوانند آن شب غمناک را ترسیم نمایند. از آنجا هم قدیم رسم بود که به سمت نیک زن می رفتند و آنجا شام غربت را پایان می دادند.

 روز یازدهم محرم در دامغان:

 مراسمی که در دامغان از دیر باز صورت می گرفته ، برنامه خروج دسته جات عزاداری تکایای شهر و روستاهای اطراف بود که از حسینیه حضرت ابوالفضل عليه السلام یا میدان امام خمینی آغاز و در پی آنان نخل هم به نماد تابوت ابا عبدالله عليه السلام حرکت و تا مقبره بکیر بن اعین می رفتند و نماز ظهر را به جماعت برپا می کردند که در این سالها به علت کثرت دسته جات روستائی تا بعد از اذان ظهر هم طول خواهد کشید. روستای حسن آباد که اوایل در این جمع حضور داشت چند سالی برنامه ای برای شرکت نداشت و الان دوباره حضور پاشکوهی در روز یازدهم محرم دارد که جمعیت بسیار زیاد سینه زن و در جلوی آنها حضور روحانیون حسن آبادی جلوه خاصی به این مانور عظیم فرهنگی می دهد. بعد از پایان گرفتن برنامه مردم روستا ناهار را مهمان حسن آبادی های مقیم دامغان (در مسجد امام رضا عليه السلام كه باني آن مرحوم قدرت الله سلمانيان و حسينيه حضرت سجاد عليه السلام كه باني آن مرحوم حاج سيد سعيد شاهچراغي« علوي نسب » است) هستند.

 لازم به ذکر است که در کنار این برنامه های سنتی جوانان روستا هم با تشکیل هیئت عاشقان حسین عليه السلام جهت برادران و هیئت خواهران الزهراء برنامه های متنوعی را در محرم و یا در طول سال اجرا می نمایند .